İngiltere’de yeni başbakan nasıl seçilecek?

Yeni seçilecek lider 12 yıldır iktidarda olan Muhafazakar Parti’nin son 6 yıl içinde seçtiği 5. genel başkan ve başbakan olacak.

Yarışta adı geçen isimlerden Savunma Bakanı Ben Wallace genel başkanlığa aday olmadığını ve “eski Başbakan Boris Johnson‘a destek vermeye sıcak baktığını” söyledi.

Henüz adaylığını açıklamayan Johnson’a ilk destek, İş Dünyasından Sorumlu Bakan Jacob Rees-Mogg’dan gelmişti.

Ancak Johnson henüz adaylığını açıklamış değil.

Eski Maliye Bakanı Rishi Sunak ve Muhafazakar Parti Meclis Grubu Başkanı Penny Mordaunt liderlik yarışında adı geçen diğer isimler.

Mordaunt adaylığını resmen ilk açıklayan isim oldu. Ama durum hızla değişiyor ve Pazartesi gününe kadar başka isimlerin de öne çıkması beklenebilir.

BBC’nin kaynaklarına dayanarak yaptığı tahminlere göre şu ana kadar adı geçen isimler arasında en fazla milletvekilinin desteğini eski Maliye Bakanı Rishi Sunak almış görünüyor, onu Boris Johnson ve Penny Mordaunt izliyor.

Muhafazakar Parti yeni liderini nasıl seçecek?

Muhafazakar Parti’de liderin nasıl seçileceğine ve lider değişimine nihai olarak partinin 1922 Komisyonu adlı kurulu karar veriyor. Kurul, her bir lider seçiminde takvimi ve yöntemi koşullara göre belirliyor.

Eski Başbakan ve parti lideri Boris Johnson’un istifasından sonra Liz Truss’ın seçildiği liderlik seçimi süreci üç ay sürmüştü. Ama 1922 Komisyonu bu kez farklı bir yöntem belirledi ve yeni liderin bir hafta içinde seçilmesine karar verdi.

Bu kez Truss’ın yerini alacak adaylara başvuru için Pazartesi günü saat 14.00’e kadar süre verildi.

Her bir adayın en az 100 milletvekilinin desteğini alması şartı da koşuldu.

Bu geçen liderlik seçiminde adaylık için konulan 20 milletvekili desteğinden çok daha yüksek bir eşik.

Dolayısıyla toplam 357 Muhafazakar Parti milletvekili olduğu düşünüldüğünde aday sayısının üçü geçemeyeceği anlaşılıyor.

Eğer belirlenen gün ve saatte 100 milletvekilinin desteğini sadece bir aday alabilirse o zaman seçime gerek kalmadan bu kişi başbakan ilan edilecek.

Birden fazla aday gerekli desteği sağlayabilirse o zaman da yine Pazartesi günü 15.30 ve 17.30 arasında Muhafazakar Parti milletvekilleri arasında bir oylama yapılacak.

Sadece iki aday varsa bu oylama parti grubunda her bir adayın sahip olduğu desteği ortaya koyacak.

Üç aday varsa o zaman en az oy alan elenecek ve sonuç aynı gün saat 18.00’de açıklanacak.

Sonra parti grubunda, kalan adaylar arasında aynı gün 18.30 ile 20.30 arasında ikinci bir oylama yapılarak milletvekillerinin eğilimi 21.00’de açıklanacak.

Sonuç açıklandıktan sonra iki aday da yarışa devam etmek istiyorsa o zaman geçen sefer olduğu gibi internet üzerinden parti üyelerinin oylarına başvurularak yeni lider belirlenecek.

Bu oylama için tanınan süre içerisinde iki aday arasında bir televizyon tartışması yapılması da umuluyor.

Bu sürecin sonunda 28 Ekim Cuma günü kazanan aday, yani Muhafazakar Parti’nin yeni lideri ve İngiltere’nin yeni başbakanı kamuoyuna açıklanacak.

Muhalefet partileri ise ülkenin başbakanının bu kadar az kişinin oyuyla belirlenmesinin demokratik olmadığını söyleyerek erken genel seçim çağrısı yapıyor.

Parti üyelerinin oy kullanması şart mı?

Liderlik seçimi kuralları ve takvimini belirleyen 1922 Komisyonu bir çok şeyi değiştirebilse de, üyelerin oy kullanması şartını değiştirmesi için Muhafazakar Parti tüzüğünün değiştirilmesi gerekiyor.

Fakat üyelerin oyuna başvurulması için yarışta iki aday kalmış olması gerekiyor.

2016 yılında Theresa May’in lider seçildiği yarışta rakibi Andrea Leadsom yarıştan çekilmiş ve bu durumda üyeler arasında oylamaya gerek kalmamıştı.

İktidar partisinin yeni lideri nasıl başbakanlığa atanıyor?

Muhafazakar Parti liderliğine seçilen kişi, parlamentodaki en büyük ve çoğunluk sahibi grubun lideri olarak başbakan da olacak.

Bu görevi devralabilmesi için, Kral 3. Charles’ın kendisini davet edip hükümeti kurma görevini vermesi gerekiyor.

Truss nasıl seçilmişti?

Geçtiğimiz yaz Liz Truss’ın seçildiği liderlik yarışı üç ay sürmüştü.

Aday olmak için politikacılara, çok daha az sayıda, yalnızca 20 milletvekilinin desteğini almaları şartı konmuştu.

Böyle olunca aralarında Truss’ın da bulunduğu 8 aday ortaya çıktı.

Yarışın ilk aşamasında Muhafazakar Parti milletvekilleri 30’dan az oy alanı eleme yoluyla, aday sayısını ikiye indirene kadar, çok sayıda oylama yaptılar.

Bu yarışta eski Maliye Bakanı Rishi Sunak ile eski Dışişleri Bakanı Liz Truss en öne çıkan iki aday oldu.

İkinci aşamada Muhafazakar Parti üyeleri arasında posta ve internet üzerinden açılan oylama haftalarca sürdü.

5 Eylül günü sonuç açıklandığında Truss’ın 81 bin 326 Sunak’ın ise 60 bin 399 oy aldığı bildirilmişti.

Erken genel seçim olacak mı?

İngiltere’de başbakanın istifası halinde yerine yeni bir kişinin getirilebilmesi için mutlaka genel seçim olması gerekmiyor.

Eğer yeni seçilen başbakan yani Muhafazakar Parti’nin yeni lideri erken seçime gitme kararı almaz ise seçimlerin normal olarak en geç Ocak 2025’te yapılması gerekiyor.